کتاب سمفونی مردگان اثر عباس معروفی

معرفی

کتاب جیبی «سمفونی مردگان» نوشته‌ی «عباس معروفی» و برنده‌ی جایزه‌ی سال ۲۰۰۱ است. ناشر درباره‌ی کتاب آورده است: «کلیه‌ی آدم‌ها فقط‌ یک‌ نیمه‌ از عمرشان‌ را زندگی‌ می‌کنند، من‌ مال‌ نیمه‌ی‌ اول‌ بودم‌ و او نیمه‌ی‌ دوم‌. آن‌که‌ نیمه‌‌ی اول‌ عمرش‌ را زندگی‌ کرده‌ است‌، برادری‌ است‌ که‌ تلاش‌ می‌کند تا پا جای‌ پای‌ پدر بگذارد؛ پدری‌ مستبد و تمامیت‌خواه‌ و آن‌که‌ نیمه‌ی‌ دوم‌ را زیسته‌ است‌، برادری‌ است‌ شاعر و روشنفکر، جوانی‌ که‌ نماد نسل‌ روشنفکران‌ معاصر ایران‌ است‌. برادر روشنفکر دربرابر ابتذال‌ خانه‌ و جامعه‌ عصیان‌ می‌کند، دل‌ به‌ عشق‌ می‌سپارد و تلاش‌ می‌کند اگر نه‌ در جامعه‌ لااقل‌ در گوشه‌ی‌ انزوایش،‌ دنیایی‌ عاری‌ از پستی‌ و بدخواهی‌ بسازد. برادر دیگر پیش‌ می‌رود و به‌ پدری‌ دیگر بدل‌ می‌شود. تضاد میان‌ برادران‌ ادامه‌ می‌یابد و سرانجام‌ یکی‌ قربانی‌ دیگری‌ است‌. اما سرنوشت‌ این‌ هابیل‌ و قابیل‌ معاصر متأثر از هزاران‌ رویداد تاریخی‌ معاصر است‌؛ رویدادهایی‌ که‌ نه‌ هابیل‌ را چون‌ گذشته‌ باقی‌ گذارده‌اند و نه‌ قابیل‌ را. عباس‌ معروفی‌، روزنامه‌نگار و نویسنده‌ی‌ مشهور ایرانی‌، ۴۶ سال‌ دارد، جوایز داخلی‌ و بین‌المللی‌ بسیاری‌ را از آن‌ خود کرده‌ و مدتی‌ است‌ ایران‌ را به‌‌ناچار ترک‌ گفته‌ است‌. معروفی‌ اکنون‌ ساکن‌ آلمان‌ است‌، همچنان‌ می‌نویسد و تسلطش‌ بر شیوه‌های‌ مدرن‌ داستان‌نویسی‌ و شناختش‌ از تاریخ‌ و اسطوره‌ او را در زمره‌ی‌ پرمخاطب‌ترین‌ نویسندگان‌ ایرانی‌ قرار داده‌ است‌.» در قسمتی از داستان می‌خوانیم: «دود ملایمی زیر طاق‌های ضربی و گنبدی کاروانسرای آجیل‌فروش‌ها لمبر می‌خورد و از دهانه‌ی جلوخان بیرون می‌زد. ته کاروانسرا چند باربر در یک گیت حلبی چوب می‌سوزاندند و گاه اگر جرئت می‌کردند که دستشان را از زیر پتو بیرون بیاورند، تخمه هم می‌شکستند.» این کتاب را انتشارات «ققنوس» منتشر کرده است.

سمفونی مردگان

«دود ملایمی زیر طاق‌های ضربی و گنبدی کاروانسرای آجیل‌فروش‌ها لمبر می‌خورد و از دهانه‌ی جلوخان بیرون می‌زد. ته کاروانسرا چند باربر در یک پیت حلبی چوب می‌سوزاندند گاه اگر جرأت می‌کردند که دستشان را از زیر پتو بیرون بیاورند تخمه هم می‌شکستند. پشت سرشان در جایی مثل دخمه سه نفر در پاتیل‌های بزرگ تخمه بو می‌دادند. دود و بخار به هم می‌آمیخت و برف بند آمده بود. همه‌ی چراغ‌ها و حتی زنبوری‌ها روشن بود و کاروانسرا از دور به دهکده‌ای در مه شبیه بود…».

این جمله‌های آغازین سمفونی مردگان پس از پیشگفتار و آیاتی از قرآن درباره‌ی هابیل و قابیل است. سمفونی مردگان همچون سمفونی حقیقی چهار موومان دارد که داستانی با تم اصلی برادرکشی در آن روایت می‌شود. تاجری به همراه همسر و چهار فرزندش در اردبیل زندگی می‌کنند. یوسف فرزند بزرگ خانواده است که بر اثر اتفاقی ناتوان و ازکارافتاده می‌شود. آیدین و آیدا فرزندان بعدی خواهر و برادر دوقلو هستند و اورهان فرزند آخر و محبوب خانواده است. این داستان در فاصله‌ی سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۵۵ روایت می‌شود.

حضور مستمر برف و کلاغ و اشاره به هابیل و قابیل، اختلاف میان دو برادر و مضمون برادرکشی فضای سرد و غم‌انگیزی بر این داستان حاکم کرده است. چهار راوی در موومان‌های مختلف داستان را پیش می‌برند؛ سرمه، اورهان، آیدین و دانای کل. برخی منتقدان معتقدند این اثر شباهت به خشم و هیاهو اثر ویلیام فاکنر دارد و عده‌ای آن را تقلیدی از شازده احتجاب هوشنگ گلشیری قلمداد کرده‌اند.

سمفونی مردگان جایزه‌ی انتشارات ادبی فلسفی سورکامب در سال ۲۰۰۱ را از آن خود کرده است. این اثر در سال ۲۰۰۷ به عنوان یکی از صد رمان برتر سال بریتانیا معرفی شد. سمفونی مردگان برای نخستین بار سال ۱۳۶۸ در ایران منتشر شد. این کتاب را لطفعلی خنجی به زبان انگلیسی و محمد الامین به زبان عربی ترجمه کرده است. همچنین این اثر به زبان آلمانی نیز ترجمه شده است. الهام یکتا در کتاب «ازل تا ابد» به درون‌کاوی و نقد رمان سمفونی مردگان پرداخته است.

معروفی درباره‌ی این اثر گفته است: «من تمام عمر ادبی‌ام را با این چشم‌انداز طی کرده‌ام که واقعیتی بین تخیل و رویا و افسانه بسازم. برخی از تصویرهای "سمفونی مردگان" خواب‌های من است، خوابی دیده‌ام و آن را عیناً نوشته‌ام، اما خواننده نمی‌تواند دریابد که کدام تصویر از رمان واقعیت است، کدام تکه خواب است، و کدام بخش تخیل. بی‌مرز کردن اینها کاری است که عمرم را به پاش صرف کرده‌ام. و اینکه خواننده‌ی کتابم از تصویری به تصویری دیگری قدم بگذارد بی‌آنکه خستگی مسیر را حس کند. انگار از رویایی به رویای دیگر می‌غلتد، بی‌آنکه از خواب بیدار شود. تلاشم را کرده‌ام، حالا چقدر موفق بوده‌ام، این را به  خوانندگانم وامی‌گذارم.»

درباره‌ی نویسنده

عباس‌ معروفی‌ (متولد ۲۷ اردیبهشت ۱۳۳۶ سنگسر)، نویسنده و روزنامه‌نگار نام‌آشنای معاصر است که در آلمان زندگی می‌کند. آثار او با رنگ‌وبویی از تاریخ و اسطوره، با شیوه‌های مدرن داستان‌نویسی نگاشته شده است. معروفی در رشته‌ی هنرهای دراماتیک از دانشگاه هنرهای زیبای تهران فارغ‌التحصیل شده است و سال‌ها در دبیرستان‌های تهران ادبیات را تدریس کرده ‌است. او فعالیت ادبی خود را زیر نظر هوشنگ گلشیری نویسنده‌ی صاحب سبک معاصر آغاز کرد و داستان‌های کوتاه خود را در مطبوعات منتشر کرد. در سال ۱۳۶۸ با انتشار سمفونی مردگان اولین رمانش در حوزه‌ی ادبیات شناخته شد. معروفی در کسوت سردبیر در سال ۱۳۶۹ نشریه اجتماعی ادبی فرهنگی «گردون» را منتشر کرد. این نشریه بنیان‌گذار جایزه‌ی ادبی قلم طلایی نیز بود.

عباس معروفی آثاری در زمینه‌ی رمان، داستان کوتاه و نمایشنامه دارد. سمفونی مردگان، سال بلوا، پیکر فرهاد، فریدون سه پسر داشت، ذوب‌شده و تماما مخصوص عنوان رمان‌های اوست. عنوان مجموعه داستان‌های او از این قرار است: پیش روی آفتاب، آخرین نسل برتر، عطر یاس، دریاروندگان جزیره آبی‌تر، آن شصت هزار، آن شصت نفر. معروفی تعدادی نمایشنامه نیز نوشته که می‌توان به عنوان‌های تا کجا با منی، ورگ، دلی بای و آهو و آونگ خاطره‌های ما اشاره کرد.